Tương truyền, Ngôi Già lam Cổ tự Dhammayangyi được vua Narathu (1167-1170) cho xây dựng để sám hối tội lỗi đã giết Phụ hoàng, bào huynh (Anh ruột) và vợ để chiếm ngôi vua. Bản thân vua Narathu cũng bị ám sát trước khi ngôi Chùa được xây dựng xong. Trong quá trình xây dựng, có một số thợ xây người Ấn Độ bị nhà vua xử tử vì làm việc không khéo léo, để mạch vữa giữa các viên gạch quá rộng. Do lịch sử huyền bí của ngôi đền này mà cư dân địa phương thường gọi đây là “ngôi đền ma”; bên trong có nhiều đàn dơi, quạ làm tổ và chất thải của chúng khiến cho trong đền có mùi khó chịu.
Ngôi Già lam Cổ tự Dhammayangyi bằng gạch nung giữa quần thể Bagan cổ nổi tiếng với hình dáng là một chiếc kim tự tháp to lớn, đồ sộ, lấn át mọi công trình khác. Và mô hình kim tự tháp này cũng hoàn toàn khác với những đền tháp truyền thống của Phật giáo Myanmar, thường là hình stupa với tháp nhọn vút lên trời. Cho đến ngày nay, người Myanmar vẫn chưa có lời giải thích vì sao vua Narathu lại chọn kiểu kiến trúc này.
Ngôi Già lam Cổ tự Dhammayangyi có dáng kim tự tháp sáu tầng bậc thang. Nhưng Cổ tự Dhammayangyi vẫn có lối kiến trúc tứ diện phổ biến ở các Tự viện Phật giáo Myanmar với bốn cửa quay về bốn hướng. Về nội thất, đền có hệ thống hành lang kép chạy song song trụ đền thờ ở trung tâm. Nhiều hệ thống cửa sổ nhỏ bằng gạch đón ánh sáng trời từ bốn phía rọi vào hành lang bao quanh ngôi Già lam Cổ tự này.
Việc xếp gạch tạo nên hệ thống mái vòm phía trên hành lang quanh đền chứng minh trình độ của người xưa rất cao. Mỗi cửa chính ngôi đền là những pho đại tượng Phật với nhiều kiểu dáng khác nhau được dát vàng hoặc sơn màu. Trên bờ tường của hành lang quanh đền còn có nhiều hốc, bệ được đặt các bức tượng Phật nhỏ hơn.
Nền khu Cổ tự Dhammayangyi rộng đến 78 m, trong khi độ rộng của lõi trung tâm Cổ tự Dhammayangyi lên đến 25 m được nối liền nhau bằng hệ thống hành lang rộng với những mái vòm và hệ thống cửa giả.
Theo một số tư liệu ở Bagan, tuy chưa bao giờ hoàn tất nhưng ngôi Già lam Cổ tự Dhammayangyi đã tốn ước chừng hơn 6 triệu viên gạch nung, chưa kể đến hệ thống đá làm nền cho công trình đồ sộ này.
Có lẽ, vua Narathu không thể ngờ rằng công trình vĩ đại hứa hẹn nhiều bất ngờ này lại không bao giờ hoàn tất. Ba năm sau khi lên ngôi, ông đã bị sát hại. Công trình cũng bị ngừng thi công rồi bỏ hoang từ đó. Nhưng đây vẫn là một đại diện độc đáo trong quần thể Bagan cổ cũng như lịch sử phát triển hệ thống đền tháp tại khu vực này.
Nơi Cổ tự Dhammayangyi du khách cảm thấy rất bình an, không còn khoảng cách với mọi sự vật xung quanh, và không bao giờ phai mờ trong tâm trí bởi sự cuốn hút hấp dẫn của Ngôi Cổ tự linh thiêng huyền bí này.
Hiện nay trong Cổ tự Dhammayangyi còn nhiều phòng bị bịt kín, du khách chỉ có thể tham quan hành lang, cổng vòm của khu vực ngoài.
Vân Tuyền (Nguồn: .myanmars)
